Anayasa Mahkemesi, kamu vazifelisi olan müracaatçının kanuna karşıt olduğu bedellendirilen bir toplantıya katılmak isterken gözaltına alınması nedeniyle hakkında uyarma disiplin cezasına hükmedilmesinin toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkını ihlal ettiği savını haklı buldu.
Mahkeme şu tabire yer verdi:
Müracaatçının kamu vazifelisi statüsünden kaynaklanan yükümlülüklerine kusurlu olarak ters davrandığının yönetim ve derece mahkemeleri tarafından ilgili ve kâfi bir münasebetle ortaya konulamadığı, bu nedenle müracaatçı hakkında hükmedilen disiplin cezasıyla kamu vazifelisi olmaktan doğan yükümlülükler ve toplantı hakkı ortasında adil bir istikrar kurulduğunun gösterilemediği ve disiplin cezasının demokratik bir toplumda gerekli olduğundan bahsedilemeyeceği sonucuna ulaşılmıştır.
Açıklanan münasebetlerle hakkında hükmedilen disiplin cezası nedeniyle müracaatçının toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkının ihlal edildiğine karar verilmiştir.
ABDULKADİR ÖZTÜRK BAŞVURUSU
(Başvuru Numarası: 2019/13420)
Karar Tarihi: 31/3/2022
MÜRACAATIN KONUSU
Müracaat, kamu vazifelisi olan müracaatçının kanuna ters olduğu bedellendirilen bir toplantıya katılmak isterken gözaltına alınması nedeniyle hakkında uyarma disiplin cezasına hükmedilmesinin toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkını ihlal ettiği savına ilişkindir.
OLAY VE OLGULAR
8. Müracaat formu ve eklerinde söz edildiği formuyla olaylar özetle şöyledir:
9. Türkiye 15 Temmuz 2016 gecesi silahlı bir darbe teşebbüsüyle karşı karşıya kalmıştır. Ulusal Güvenlik Heyeti, darbe teşebbüsünün savuşturulmasından çabucak sonra 20/7/2016 tarihinde yaptığı toplantıda “demokrasinin, hukuk devleti prensibinin, vatandaşların hak ve özgürlüklerinin korunmasına yönelik önlemlerin aktif bir halde uygulanabilmesi amacıyla” Hükümete harika hal ilan edilmesi tavsiyesinde bulunmayı kararlaştırmıştır Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Heyeti 20/7/2016 tarihinde, 21/7/2016 Perşembe günü saat 01.00’den itibaren ülke genelinde doksan gün mühletle harika hal ilan edilmesine karar vermiştir (Aydın Yavuz ve öbürleri [GK], B. No: 2016/22169, 20/6/2017, §§12, 47, 48). Fevkalâde hal, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Şurası tarafından 5/10/2016, 3/1/2017, 17/4/2017, 17/7/2017, 17/10/2017, 18/1/2018 ve 18/4/2018 tarihlerinde alınan kararlarla üçer ay daha uzatılmış ve 19/7/2018 tarihinde sona ermiştir.
10. Antalya Valiliği (Valilik) 4/11/2016 tarihinde, birtakım faaliyetlerin inanılmaz hal müddetince ve vilayet genelinde Valilik ve Kaymakamlık müsaadesine bağlanmasına karar vermiştir. Kelam konusu karar şu biçimdedir:
“İlgi’de kayıtlı buyruk yazı ile terör örgütlerinin ülkemizin birlik ve bütünlüğüne kast eden hareketlerini çok farklı yol ve sistemlere başvurarak (yollara el üretimi patlayıcı husus döşemek, güvenlik kuvvetlerimize ve saf vatandaşlarımıza yönelik silahlı ve bombalı araç düzeneği ile) akında bulunduğu, öte yandan Anayasa ve maddelerle garanti altına alınan toplantı ve şov yürüyüşleri üzere temel hak ve hürriyetleri de istismar ettikleri,
Bilhassa son günlerde PKK/KCK terör örgütü tarafından bomba yüklü araçlarla düzenlenen hücumlarda bir çok şehit ve yaralının olduğu, DEAŞ terör örgütü tarafından daha evvel düzenlenen terör taarruzları nedeniyle çok sayıda vatandaşımızın hayatını kaybettiği ve çok sayıda vatandaşımızın da yaralandığı, tekrar DEAŞ terör örgütünün ülkemizdeki sol tandanslı kümelerin gerçekleştirebilecekleri toplantı, miting, yürüyüş faaliyetleri olmak üzere düzenlenecek olası etkinliklerde sansasyonel hareket teşebbüsünde bulunabilecekleri,
Münasebetiyle son periyotta darbe teşebbüsü ve Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerimizde yaşanan gelişmeler dikkate alındığında ülkemiz genelinde olduğu üzere ilimiz genelinde de ulusal hassasiyetin üst düzeye ulaştığı, terör örgütlerinin bu durumu berbata kullanıp vilayetimizde kaos ve kaos ortamı oluşturacağı kıymetlendirilmektedir.
Bu kapsamda, terör örgütlerine ilişkin planlarının bertaraf edilmesi, bilhassa açık alanlarda yapılacak şov yürüyüşleri, stand açma, oturma aksiyonu, çadır kurma, basın açıklamaları vb. etkinliklerde ters görüşlü kümelerin karşı karşıya gelmemesi, tesis meyyitin huzur ortamı ile ulusal güvenlik ve kamu tertibinin bozulmaması, Cumhuriyetin temel nitelikleri, Devletin ülkesi ve milleti ile ayrılamaz bütünlüğü, diğerlerinin hak ve özgürlüklerinin korunması hedefiyle,
2911 Sayılı Toplantı ve Şov Yürüyüşleri Kanunu’nun ‘Toplantının Ertelenmesi yahut Kimi Hallerde Yasaklanması’ başlıklı 17. Unsurunda yer alan ‘Bölge Valisi, Vali yahut Kaymakam ulusal güvenlik, kamu nizamı, cürüm işlenmesinin önlenmesi, genel sıhhatin ve genel ahlakın yahut oburlarının hak ve özgürlüklerinin korunması gayesiyle belli bir toplantıyı bir ayı aşmamak üzere engelleyebilir yahut kabahat işleneceğine dair açık ve yakın tehlike olması halinde yasaklayabilir.’
5442 Sayılı Vilayetler Yönetimi Kanunu’nun 11/C hususunda yer alan ‘İl sonları içerisinde huzur ve güvenliğin, kişi dokunulmazlığının, tasarrufa müteaallik emniyetin, kamu iyiliğinin sağlanması ve önleyici kolluk yetkisi Valinin ödev ve vazifelerindendir. Bunları sağlamak için Vali gereken karar ve önlemleri alır, bu konuda alınan ve ilan olunan karar ve önlemlere uymayanlar hakkında 66.madde kararı uygulanır.’
Anayasanın 121. unsurunun 2. bendinde yer alan ‘119. Husus uyarınca ilan edilen İnanılmaz Hallerde vatandaşlar için getirilecek, para, mal ve çalışma yükümlülükleri ile Harikulâde hallerin her tipi için başka farklı geçerli olmak üzere, Anayasanın 15. Hususundaki unsurlar doğrultusunda temel hak ve hürriyetlerin nasıl sınırlanacağı yahut nasıl durdurulacağı, halin gerektirdiği önlemlerin nasıl ve ne suretle alınacağı, kamu hizmeti görevlilerine ne üzere yetkiler verileceği, görevlilerin durumlarında ne üzere değişiklikler yapılacağı ve harikulâde idare adapları, Fevkalâde Hal Kanununda düzenlenir.’
2935 sayılı Harikulâde Hal Kanunu’nun ‘Tedbirler’ başlıklı 11. Unsurunun (m) bendinde yer alan ‘Kapalı ve açık yerlerde yapılacak toplantı ve şov yürüyüşlerini yasaklamak, ertelemek, müsaadeye bağlamak yahut toplantı ve şov yürüyüşlerini yapılacağı yer ve vakti tayin, tespit ve tahsis etmek, müsaadeye bağladığı her türlü toplantıyı izletmek, nezaret altında tutmak yahut gerekiyorsa dağıtmak’ amir kararları uyarınca;
İlimiz merkez ve ilçelerinde yapılacak ve 2911 sayılı Toplantı ve Şov Yürüyüşleri Kanunu’nun ‘İstisnalar’ başlıklı 4. hususu dışında kalan ‘Kapalı/Açık yer toplantıları, şov yürüyüşleri, stant açma (ticari stantlar hariç), oturma hareketi, çadır kurma, basın açıklaması vb. üsluptaki bildirimli yahut bildirimsiz her türlü hareket ve etkinliklerin’ TAMAMININ Fevkalâde Hal Müddetince Valiliğimizin ve Kaymakamlıklarımızın MÜSAADESİNE BAĞLANMASI ve müsaadesiz yapılacak her türlü faaliyetlerin tümünün VİLAYET GENELİNDE YASAKLANMASI …”
11. Müracaatçı, müracaat konusu olay tarihinde Antalya Mesleksel ve Teknik Anadolu Lisesinde öğretmen olarak misyon yapmaktadır. Müracaatçı ayrıyeten Eğitim ve Bilim İşçileri Sendikası (Sendika) Antalya Şube lideri olduğunu da belirtmiştir.
12. Sendika -Valilik yasaklama kararıyla tıpkı tarih olan- 4/11/2016 tarihinde, Cumhuriyet gazetesi genel yayın direktörü ile yöneticileri ve birtakım gazetecileri hakkında terör örgütüne yardım ya da terör örgütü ismine kabahat sürece hatalarıyla ilgili başlatılan soruşturmayı protesto etmek hedefiyle Antalya’nın Kalekapısı Meydanı’nda toplantı yapılmasına karar vermiştir. Müracaatçı da kelam konusu karar uyarınca anılan toplantıya katılmak için Kalekapısı Meydanı’na gitmiştir. Müracaatçı, anılan aktifliğe Valilik tarafından müsaade verilmediği gerekçesiyle polis müdahalesiyle karşılaşmış ve gözaltına alınmıştır.
13. Müracaatçı hakkında kelam konusu olay nedeniyle idari soruşturma da başlatılmıştır. Soruşturma raporunda müracaatçının da dahil olduğu kümenin, Valiliğin vilayet genelinde gerçekleştirilecek aktifliklerin müsaadeye bağlanmasına dair kararına karşın müsaade almaksızın gerçekleştirdikleri toplantıda dağılmaları tarafında yapılan ikazları dikkate almadıkları, polisin kümeye müdahale ettiği ve kümenin birçoklarının dağıldığı, başvurucuyla birlikte yedi kişinin ise dağılmamakta ısrar ettiği, bunun üzerine güç kullanılarak gözaltına alındıkları ve bu durumun basına yansıdığı belirtilmiştir. Öğretmen olan müracaatçının bu hareketinin basına yansıması nedeniyle öğretmen ve öğrenciler ortasında olumsuz intibaya neden olacağı gerekçesiyle müracaatçı hakkında kınama disiplin cezasına hükmedilmesi teklif edilmiş ve müracaatçı hizmet dışında devlet memurunun prestij ve inanç hissini sarsacak nitelikte davranışlarda bulunduğundan bahisle savunması da dikkate alınarak uyarma cezasıyla cezalandırılmıştır.
14. Müracaatçı uyarma cezasının iptali istemiyle dava açmıştır. Müracaatçı dava dilekçesinde; Valiliğin 4/11/2016 tarihli yasaklama kararının kendisine bildiri edildiğini, aktifliğin yapılacağı alanda toplanan kümeye yasaklama kararı nedeniyle dağılmaları gerektiğini anlatmaya çalışırken polis tarafından gözaltına alındığını belirtmiştir. Müracaatçı ayrıyeten toplantının polis müdahalesi nedeniyle gerçekleştirilemediğini belirterek bu durumun disiplin cezasına münasebet yapılamayacağını, kaldı ki gerçekleştirmek istedikleri toplantının da aslında barışçıl olduğunu ve kanuna ters olarak değerlendirilemeyeceğini ileri sürmüştür.
15. Birinci derece mahkemesi davayı reddetmiştir. Ret kararının münasebetinde; ekonomik, toplumsal ve mesleksel hak ve menfaatlerin, bu kapsamda özlük ve mali hakların, çalışma şartlarının korunması, güzelleştirilmesi, geliştirilmesi gayesini taşımayan, ayrıyeten Valilik kararı ile yasaklanan harekete katılan ve bu nedenle kanuna muhalefet hatasından hakkında yasal süreç yapılan müracaatçının devlet memurunun prestij ve inanç hissini sarsacak nitelikte davranışlarda bulunduğu anlaşıldığından hakkında hizmet dışında devlet memurunun prestij ve inanç hissini sarsacak nitelikte davranışlarda bulunmak fiilinden uyarma cezası verilmesine ait süreçte hukuka terslik bulunmadığı belirtilmiştir.
16. Müracaatçı ret kararına karşı istinaf talebinde bulunmuştur. İstinaf talebini inceleyen derece mahkemesi, ilgili mevzuatta düzenlenen kararın kaldırılması sebeplerinden rastgele birinin mevcut olmadığı gerekçesiyle talebi kesin olarak reddetmiştir. Son ret kararı müracaatçıya 28/3/2019 tarihinde bildiri edilmiştir.
17. Müracaatçı 15/4/2019 tarihinde ferdî müracaatta bulunmuştur.
İNCELEME VE MÜNASEBET
.
(c) Kamu Vazifelilerinin Statülerinden Kaynaklanan Yükümlülüklere Ait Unsurlar
37. Anayasa Mahkemesi, kamu vazifelisi olmanın sağladığı birtakım ayrıcalıklar ve avantajların yanında kimi külfet ve sorumluluklara katlanmayı, öbür şahısların bağlı olmadığı sınırlamalara tabi olmayı da gerektirdiğini belirtmiştir. Kişinin kamu misyonuna kendi isteği ile girmekle bu statünün gerektirdiği ayrıcalıklardan yararlanmayı ve külfetlere katlanmayı kabul etmiş sayıldığını, kamu hizmetinin kendine has özelliklerinin bu avantaj ve sınırlamaları mecburî kıldığını söz etmiştir (İhsan Asutay, B. No: 2012/606, 20/2/2014, § 38).
39. Bu kapsamda kamu vazifelileri kendileri hakkında disiplin cezasına hükmedilmesini gerektirecek davranışlardan kaçınma yükümlülüğü altındadır. Kamu vazifelileri hakkında verilen disiplin cezalarının hukuka uygunluğunu denetleyen yargı mercilerinin ise öncelikle somut olayda kamu görevlisine atfedilebilir bir kusur olup olmadığını belirlemeleri gerekir. Yargı mercileri daha sonra hükmedilen cezayla kamusal ehemmiyeti bulunan, kamusal hizmetlerin aktif halde yürütülmesi objektif hedefine ulaşılıp ulaşılamayacağını göstermek ve böylelikle cezanın demokratik toplum tertibinin gereklerine uygunluğunu ortaya koyabilmek için kusurlu davranışın kamu vazifesini ne halde etkilediğini, bu etkilenmeyle orantılı bir disiplin cezasına hükmedilip hükmedilmediğini ilgili ve kâfi bir münasebetle ortaya koymalıdır (Yasin Agin ve başkaları, § 61).
Unsurların Olaya Uygulanması
40. Müracaatçının üyesi olduğu Sendika, Cumhuriyet gazetesine yönelik olarak gerçekleştirilen soruşturmaları protesto etmek maksadıyla 4/11/2016 tarihinde toplantı yapılmasına karar vermiş; birebir gün Antalya Valiliği de harikulâde hal müddetince tüm aktiflikleri yönetimden alınacak müsaadeye bağlamıştır. Müracaatçının da dahil olduğu küme müsaade kuralı yerine getirilmemiş olmasına karşın kelam konusu protesto toplantısını gerçekleştirmek istemiş, polis müdahalesi üzerine küme toplantıyı gerçekleştiremeden dağılmıştır. Öğretmen olan müracaatçının ise yedi bireyle birlikte polis müdahalesine karşın dağılmamakta ısrar ettiği, bunun üzerine gözaltına alındığı ve bu durumun basına yansıması nedeniyle hakkında uyarma cezasına hükmedildiği anlaşılmaktadır. O halde somut olayda müracaatçının kusurlu bir formda kamu vazifesinden doğan yükümlülüklerine ters davranıp davranmadığı ve müracaatçı hakkında hükmedilen disiplin cezasıyla kamu vazifelisi olmaktan doğan yükümlülükler ve toplantı hakkı ortasında adil bir istikrar kurulup kurulmadığı değerlendirilmelidir.
41. Müracaatçının müsaade alınmamış olması nedeniyle kanuna karşıt olduğu kabul edilen bir toplantıya iştiraki ve dağılmamakta ısrar etmesi, ayrıyeten bu durumun bir de basına yansımış olması, yönetim ve derece mahkemeleri tarafından hizmet dışında devlet memurunun prestij ve itimat hissini sarsacak nitelikte davranışlar olarak değerlendirilmiştir.
42. 2935 sayılı Kanun uyarınca bir inanılmaz hal önlemi olarak öngörülen müsaade yükümlülüğünün yerine getirilmemiş olmasının her durumda gerçekleştirilen aktifliği direkt toplantı hakkı kapsamı dışına çıkardığı söylenemez. Bunun dışında müracaat konusu toplantıda şiddet kullanma teşebbüsünde bulunulduğu ya da toplantıyı kanuna ters hale getirecek öbür bir durumun varlığı da ortaya konulamamıştır.
43. Öte yandan bir kamu vazifelisi olarak müracaatçının statüsünden doğan yükümlülüklerine kusurlu bir biçimde muhalif davranıp davranmadığının belirlenmesi için Antalya Valiliğinin aktifliklerin müsaadeye bağlanmasına dair kararının da kıymetlendirilmesi gerekmektedir (Antalya Valiliğinin müracaat konusu kararına uymadığı gerekçesiyle emre muhalif davranıştan hakkında idari para cezasına hükmedilen müracaatçının toplantı hakkının ihlal edildiğine hükmedilen karar için bkz. Selma Elma, B. No : 2017/24902, 4/7/2019, §§ 54-62).
44. Kelam konusu Valilik kararında, bilhassa ülkenin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde o periyotta yaşanan terör olaylarından bahsedildiği görülmektedir. Anılan kararda inanılmaz hal önlemi alınmasına sebep olarak gösterilen olaylar Antalya ili bağlamında somutlaştırılmamış yani Antalya ili özelinde nasıl bir tehlike bulunduğu somut bir halde açıklanmamıştır. Aktifliklerin büsbütün yasaklanması yerine toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkı tarafından daha az sınırlayıcı bir biçimde müsaadeye bağlanmasına karar verilmişse de kelam konusu önlemin harika hal müddetince geçerli olacağı belirtilerek mutlaklık ve öngörülebilirlik büsbütün ortadan kaldırılmış, yönetimin keyfi uygulamasına yol açılmıştır (Benzer bir kıymetlendirme için bkz. Adnan Vural ve başkaları, B. No: 2017/36237, 10/3/2022, §§ 62, 73).
45. Gerçekleştirilmek istenen aktiflik ile Valiliğin müsaadeye bağlama kararının tıpkı gün olması da -her ne kadar Valilik kararı müracaatçıya bildiri edilmişse de- somut olayda müsaadeye bağlama önlemiyle güdülen emellerin gerçekleştirilebilmesi konusunda bir tereddüt yaratmıştır. Ayrıyeten müracaatçının aktiflik alanına toplantıya katılmak için değil Valilik kararı doğrultusunda toplanan kümesi dağıtmak için gittiği argümanının derece mahkemesi kararlarında hiç irdelenmemiş olması da disiplin hukuku kapsamında müracaatçının statüsünden doğan yükümlülüklerine kusurlu bir halde ters davrandığı kabulünü zayıflatmıştır.
46. Son olarak müracaatçının kanuna ters bir toplantıya katıldığı ve dağılmamakta ısrar ettiği konusunun basına yansımış olması konusunda, üstte belirtilen münasebetler de dikkate alınarak müracaatçının rastgele bir kusuru bulunduğunun ortaya konulamadığı değerlendirilmiştir.
47. Bu bağlamda müracaatçının kamu vazifelisi statüsünden kaynaklanan yükümlülüklerine kusurlu olarak ters davrandığının yönetim ve derece mahkemeleri tarafından ilgili ve kâfi bir münasebetle ortaya konulamadığı, bu nedenle müracaatçı hakkında hükmedilen disiplin cezasıyla kamu vazifelisi olmaktan doğan yükümlülükler ve toplantı hakkı ortasında adil bir istikrar kurulduğunun gösterilemediği ve disiplin cezasının demokratik bir toplumda gerekli olduğundan bahsedilemeyeceği sonucuna ulaşılmıştır.
48. Açıklanan münasebetlerle hakkında hükmedilen disiplin cezası nedeniyle müracaatçının toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkının ihlal edildiğine karar verilmiştir.
49. Müracaatçı yargı kararları ortasındaki farklılık nedeniyle adil yargılanma hakkının da ihlal edildiğini ileri sürmüştür. Toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkının ihlal edildiğine karar verildiğinden bu taraftan bir inceleme yapılmasına gerek görülmemiştir.
KARAR
Açıklanan münasebetlerle;
A. Toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkının ihlal edildiğine ait savın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,
B. Anayasa’nın 34. unsurunda teminat altına alınan toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,
C. Kararın bir örneğinin toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkı ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yine yargılama yapılmak üzere Antalya 1. Yönetim Mahkemesine (E.2017/1271, K.2018/779) GÖNDERİLMESİNE,
D. Müracaatçıya net 10.000 TL manevi tazminat ÖDENMESİNE,
E. 364,60 TL harç ve 4.500 TL vekalet fiyatından oluşan toplam 4.864,60 TL yargılama masrafının müracaatçıya ÖDENMESİNE,
F. Ödemelerin, kararın bildirisini takiben müracaatçının Hazine ve Maliye Bakanlığına müracaat tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması halinde bu mühletin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen müddet için yasal FAİZ UYGULANMASINA,
G. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 31/3/2022 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.
