“835 Satır“, “Sesini Kaybeden Şehir“, “Benerci Kendini Niye Öldürdü?“, “Kuvayimilliye” ve “Memleketimden İnsan Manzaraları“nın da ortalarında bulunduğu unutulmaz yapıtlara imza atan, şair ve müellif Nazım Hikmet Ran‘ın vefatının üzerinden 59 yıl geçti.
Rusya’da mezarı başında anma
Türkiye’nin Moskova Büyükelçiliği himayesinde Moskova Yunus Emre Enstitüsü (YEE), Rus-Türk İşadamları Birliği (RTİB) ve Moskova Nazım Hikmet Kütüphanesinin iş birliğinde Novodeviçye Mezarlığı’nda merasim yapıldı. Moskova Büyükelçisi Mehmet Samsar ile Türk kurum ve kuruluşlarının temsilcilerinin katıldığı merasimde, çok sayıda Türk ve Rus vatandaşı da hazır bulundu. Büyükelçi Samsar ve vatandaşlar, Nazım Hikmet’in mezarına çelenk ve karanfiller bıraktı. Çok yağmur nedeniyle mezarlıktaki merasimde konuşma programı iptal edildi. Moskova Nazım Hikmet Vakfı da Şair Nazım Hikmet’i anmak üzere çeşitli etkinlikler organize etti.
Sanatçı ve siyasetçilerden anma mesajları
Nazim Hikmet Ran’ın vefat yıldönümü nedeniyle sanatkarlar ve siyasetçiler anma bildirileri yayımladı. İYİ Parti Genel Lideri Meral Akşener, Nazım Hikmet’in “Elbet bitecek güneşe hasret günler. Ve o vakit kutuplarda yetişen cılız ve minik bitkiler değil, güneşin çiçekleri dolduracak yüreğini…” şiirini paylaşarak “Memleket şairimiz Nazım Hikmet’i vefatının yıl dönümünde rahmetle anıyorum” dedi.
CHP Mersin Milletvekili Ali Becerikli Başarır: Bir daha geri dönmemek üzere yıkılıp gidecekler! Ve elbette ki, sevgilim, şüphesiz, dolaşacaktır elini kolunu sallaya sallaya, dolaşacaktır en ulu elbisesiyle; personel tulumuyla bu güzelim memlekette hürriyet.” Büyük ustaya sonsuz saygıyla…
CHP İstanbul Milletvekili Sezgin Tanrıkulu: Dünyayı verelim çocuklara hiç değilse bir günlüğüne Allı pullu bir balon üzere verelim oynasınlar Oynasınlar türküler söyleyerek yıldızların ortasında…
DEVA Partili Mustafa Yeneroğlu: “Yaşamak bir ağaç üzere tek ve hür ve bir orman üzere kardeşçesine, bu hasret bizim…” Özgürlüğün ve umudun şairi #NazımHikmet’i vefatının yıl dönümünde hürmet ve hasretle anıyorum.
İzmir Büyükşehir Belediye Lideri Tunç Soyer: “Anadolu’da bir köy mezarlığına gömün beni ve de uyarına gelirse, tepemde bir de çınar olursa taş maş da istemez hani…” Büyük usta 59 yıldır ölümsüz dizeleriyle yüreğimizde yaşıyor.
Memleket Partisi Muharrem İnce: Türk lisanının büyük şairi Nazım Hikmet’i hürmet ve hasretle anıyorum.
Genco Erkal: Onlar ümidin düşmanıdır, sevgilim, akar suyun, meyve çağında ağacın, serpilip gelişen hayatın düşmanı. Zira vefat vurdu damgasını alınlarına -çürüyen diş, dökülen et- bir daha dönmemek üzere yıkılıp gidecekler.
Funda Arar: Yüreğini vermeli insan; sıktığı ele, kucakladığı dosta, dokunduğu omuza, gülümsediği yüze, baktığı göze. Zira, verdiğimiz kadar alacağız bu dünyadan. Yani, ektiğimiz kadar biçebileceğiz. Ne eksik, ne fazla.
Gülsin Onay: Nazım Hikmet’i vefat yıldönümünde hürmet, sevgi ve rahmetle anıyorum.. En hoş deniz: şimdi gidilmemiş olandır. En hoş çocuk: şimdi büyümedi. En hoş günlerimiz: şimdi yaşamadıklarımız. Ve sana söylemek istediğim en hoş kelam: şimdi söylememiş olduğum kelamdır…
Nazım Hikmet kimdir?
Kaleme aldığı dizeleri müzik olan ve Cem Karaca, İlhan İrem, Ahmet Kaya, Ruhi Su, Edip Akbayram, Fikret Kızılok, Fuat Latife, Zülfü Livaneli ile Yunan bestekar Manos Loizos tarafından yorumlanan usta şair, ressam Ayşe Celile Hanım ile Hikmet Bey’in oğlu olarak kimi kaynaklara nazaran Ocak 1902’de, kimi kaynaklara nazaran ise Kasım 1901’de Selanik’te doğdu.
Asıl ismi Mehmet Nazım olan, edebiyat dünyasında ise Nazım Hikmet ismiyle tanınan şair, yaptığı bir açıklamada, hayatının birinci periyodunu, şu sözlerle aktarmıştı:
“Ben 1902 yılında, 20 Ocak’ta Selanik’te doğdum. Dedem valiydi, şiirle ilgilenirdi. Annem ressamdı, birkaç yabancı lisan bilirdi. Babam evvel elçilik, daha sonra üst seviye memurluk yaptı. Birinci şiirimi 13 yaşındayken yazdım. Bir yangını anlatıyordu. Ailem benim şahane bir çocuk olduğuma karar vermiş ve şiir yazmamı telkin etmeye başlamıştı. 15 yaşında bahriye okuluna verdiler. Deniz subayı yapmak istiyorlardı beni. Okuduğum sınıf ikiye ayrılmıştı. Bir kısmı sporla, başkası şiirle uğraşıyordu. Ben şairler tarafına düştüm. Okulda bize tarih ve edebiyat derslerini ünlü Türk şairi Yahya Kemal veriyordu. Kedimi anlatan bir şiir yazmıştım. Yahya Kemal, şiirimi okuduktan sonra kedimi getirmemi söyledi. Tüyleri dökülmüş, çelimsiz bir kediydi. Yahya Kemal o vakit bana, ‘Bu kadar allayıp pullayabildiğine nazaran, senden kesin şair olur.’ demişti. 16 yaşındayken Yeni Mecmua’da ‘Servilikler’ isimli şiirim yayınlandı. Bu şiir herkes tarafından beğenilmişti. 17 yaşında artık yazdıklarım önemli ciddi basılıyordu.“
Nazım Hikmet, ilkokulu Göztepe Taş Mektep’te okudu, akabinde Mekteb-i Sultani’nin hazırlık sınıfına yazıldı. Ailesinin yaşadığı ekonomik düşünce nedeniyle bir yıl sonra okuldan alınan Ran, Nişantaşı Sultanisi’ne kaydedildi.
Şiirlerini Yahya Kemal’e okutuyordu
Nazım Hikmet, birinci şiiri “Feryad-ı Vatan”ı 11 yaşında kaleme aldı. Denizciler için yazdığı “Bir Bahriyelinin Ağzından” şiirinden etkilenen Bahriye Nazırı Cemal Paşa’nın takviyesiyle 1917’de girdiği Heybeliada Bahriye Mektebi’nden 1919’da mezun oldu.
Anadolu Ajansı’nın aktardığı bilgilere nazaran, usta şair, Hamidiye kruvazörüne stajyer güverte subayı olarak atandı fakat 1920’de geçirdiği bir hastalık sebebiyle 1921’de sıhhat heyeti kararıyla askerlikten çıkarıldı. Bu süreçte edebiyata ilgisini sürdüren Ran, yazdığı şiirleri büyük hayranlık duyduğu Yahya Kemal’e gösterip, tenkitlerini aldı.
“Bir inilti duydum serviliklerde/ Dedim: Burada da ağlayan var mı? /Yoksa tek başına bu kuytu yerde, /Eski bir sevgiyi anan rüzgar mı? / Gözlere inerken siyah örtüler / Umardım ki artık ölenler güler / Yoksa hayatında sevmiş ölüler / Hala servilerde ağlıyorlar mı?” dizelerinden oluşan ve Yahya Kemal tarafından düzenlenen, “Hala Servilerde Ağlıyorlar mı?” şiiri, 1918’de Yeni Mecmua’da yayımlandı.
Nazım Hikmet Ran, 1920’de Alemdar gazetesinin açtığı şiir müsabakasında birincilik mükafatını kazandı.
İlk devirlerinde ismi “hececi” şairlerle anılan Ran, İstanbul’un işgal altında olduğu günlerde, vatan sevgisini yansıtan coşkulu direniş şiirleri kaleme aldı.
Milli Gayret için İnönü yolunda
Usta şair, Ulusal Çaba’ya katılmak üzere 1921’de Faruk Nafiz, Yusuf Ziya ve Vala Nurettin ile Sirkeci’den kalkan Yeni Dünya vapuruna gizlice binerek İnebolu’ya geçti. Bolu’da bir mühlet öğretmenlik yapan şair, daha sonra Batum üzerinden Moskova’ya giderek, Doğu İşçileri Komünist Üniversitesinde (KUTV) okudu.
Usta şair, Batum’da duyduğu fakat kelamlarını anlamadığı Rusça bir şiirin halinden etkilenerek hür şiire ilgi duymaya başladı.
Moskova seyahati sırasında yazmaya başladığı “Açların Gözbebekleri” şiirinde özgür ölçüyü deneyen Ran’ın birtakım şiirleri, 1923’te “Yeni Hayat” ve “Aydınlık” mecmualarında yayımlandı.
Nazım Hikmet Ran, özgür ölçüde Türk şiirinin birinci örneklerini verirken, bir makalesinde şunları kaleme almıştı:
“Kafiyeli, vezinli şiir yazılmaz diyenler de kafiyesiz, vezinsiz şiir yazılmaz diyenler de dar başlıdır. Şiir o denli de yazılır, bu türlü de. Ben artık bütün biçimlerden yararlanıyorum. Halk edebiyatı vezninde de yazıyorum, kafiyeli de yazıyorum. Aksisini de yapıyorum. En sade konuşma lisanıyla kafiyesiz, vezinsiz şiir de yazıyorum. Sevdadan da barıştan da inkılaptan da hayattan da vefattan de sevinçten de sıkıntıdan de umuttan da ümitsizlikten da kelam ediyorum. Beşere has her şeyin şiirime de has olmasını istiyorum. İstiyorum ki okuyucum bende bütün hislerinin tabirini bulabilsin.“
Moskova’dan 1924’te Türkiye’ye dönen Nazım Hikmet, Aydınlık mecmuasında yayımlanan şiir ve yazılarından ötürü 15 yıl mahpusu istenince yine Moskova’ya gitti.
‘Güneşi İçenlerin Türküsü’ 1927’de Bakü’de
Nazım Hikmet Ran’ın birinci şiir kitabı “Güneşi İçenlerin Türküsü”, 1927’de Bakü’de okuyucuyla buluştu.
Cumhuriyet’in 5. yıl dönümü münasebetiyle çıkarılan aftan yararlanmak üzere Temmuz 1928’de Türkiye’ye girerken yakalanan Nazım Hikmet, bir mühlet tutuklu kaldı.
Usta şair, yazı takımına katıldığı “Resimli Ay” mecmuasında bir yandan şiirlerini yayımladı, bir yandan da edebiyatın yerleşmiş kıymetlerine karşı sert çıkışlar yaptı. Kendisini “sosyalist şair” olarak tanımlayan Ran, sanatın emeli konusundaki tartışmada “Sanat, sanat için değildir” diyerek toplumcu bir anlayışı benimsediğini tabir etti.
İstanbul’da 1929’da basılan “835 Satır” şiiri, edebiyat etraflarında geniş yankı uyandıran Ran, tam manasıyla klasik denilemeyecek lakin biçimsel bakımdan daha az deneysel bir şiir lisanı geliştirdi.
Şiirleriyle ilgili açılan pek çok davada beraat eden Ran, 1933’e kadar “gizli örgüt kurmak” hatasından daha sonra ise “orduyu ve donanmayı isyana teşvik” kabahatinden tutuklandı ve 28 yıl 4 ay mahpus cezasına mahkum edildi.
Nazım Hikmet Ran 1939’da 17 bin mısradan oluşan “Memleketimden İnsan Manzaraları” isimli yapıtını yazmaya başladı.
Genel Af Maddesi’nden yararlanarak, 1950’de hür kalan şaire, Dünya Barış Kurulu tarafından Picasso, Paui Rubeson, Wanda Jakubuurska ve Pablo Neruda‘yla birlikte “Uluslararası Barış Ödülü” verildi.
Neruda’nın “Nazım’a sahip çıkın. Biz onun yanında şair bile sayılmayız” dediği şair Ran, özgür kaldıktan sonra askerlik misyonuna alınacağını öğrenince, öldürüleceği niyetiyle Stalin idaresindeki Sovyetler Birliği’ne gitti.
Ran, 25 Temmuz 1951’de Bakanlar Kurulunca Türk vatandaşlığından çıkarıldı. Tıpkı yıl şairin oğlu Mehmet dünyaya geldi.
Uluslararası barış kongrelerine katılması ve bu doğrultuda çaba etmesi nedeniyle de yapıtları birçok lisana çevrilen Ran, dünyada çapında büyük bir üne ulaştı. Pek çok ülkeye seyahat ederek konferanslara katılan ve şiirlerini okuyan Nazım Hikmet, 3 Haziran 1963’te kalp yetmezliği sonucu Moskova’da hayatını kaybetti.
‘Ölüm Nazım’ın birinci ve son uykusu oldu’
Ünlü Fransız müellif ve düşünür Jean Paul Sartre, Nazım Hikmet’in vefatının akabinde yaptığı açıklamada, şu sözleri kullanmıştı:
“Vefalı dost, yiğit savaşçı, insan düşmanlarının amansız düşmanı, her yerde beşere hizmet etmek lakin hiçbir şeye kayıtsız kalmak istemiyordu. Bilirdi ki insan yaratılmış bir mahluktur ve asla dünyaya hazır gelmiyor. İnsanın durmadan düşmanla savaşarak kendi kendini yaratması gerekmektedir. Kelamın kısası, Nazım Hikmet’in dediği üzere asla uyumamak lazımdır. O asla uyumadı. Değerli olan odur ki, vefat onun birinci ve son uykusu oldu.“
Yazar Yaşar Kemal ise kaleme aldığı “En Büyük Şairimiz” isimli makalesinde “büyük halk ozanlarının son büyük halkası” dediği Nazım Hikmet için “Türk lisanı var epey Nazım Hikmet de var olacaktır” sözlerini kullanmış, ayrıyeten “Eğer Nazım Hikmet üzere büyük bir yol gösterici gelmeseydi, edebiyatımız bu düzeye çıkamazdı” değerlendirmesinde bulunmuştu.
Nazım Hikmet Ran’ın doğumunun 100. yılı münasebetiyle 2002 yılı UNESCO tarafından “Nazım Yılı” ilan edilmişti.
Novodeviçi Mezarlığı’nda toprağa verilen şair, 5 Ocak 2009 tarihli Bakanlar Heyeti kararıyla yine Türk vatandaşlığına kabul edildi.
Ran’ın “Dağların Havası” (Osmanlıca), “Güneşi İçenlerin Türküsü“, “835 Satır“, “Sesini Kaybeden Şehir“, “Benerci Kendini Niye Öldürdü?“, “Taranta Babu’ya Mektuplar” isimli yapıtları ömrü sırasında, “Kurtuluş Savaşı Destanı“, “Rubailer“, “Memleketimden İnsan Manzaraları“, “Cezaevinden Memet Fuat’a Mektuplar”, “Kemal Tahir’e Mapushaneden Mektuplar”, “Kuvayi Milliye“, “Sevdalı Bulut“, “Nazım ile Piraye”, “Hikayeler“, “Piraye’ye Mektuplar“, “Henüz Vakit Varken Gülüm“ün de ortalarında bulunduğu çok sayıda yapıtı ise vefatından sonra yayımlandı.
Eserleri 50’den fazla lisana çevrilen şair, cezaevindeyken, İbrahim Sabri ve Mazhar Lütfi takma isimlerinin yanında imzasız olarak da kimi şiirlerini okuyucuyla buluşturdu, 1949’da ise Ahmet Oğuz Saruhan ismiyle “La Fontaine’den Masallar” isimli kitabını çıkarttı.
Akşam, Son Posta ve Tan gazetelerinde “Orhan Selim” takma ismiyle fıkra müellifliği ve başyazarlık yapan Ran’ın yeniden Orhan Selim imzalı “İt Ürür Kervan Yürür” isimli bir kitabı da bulunuyor.
Oyun muharriri da olan Nazım Hikmet’in, “Kafatası“, “Bir Meyyit Evi”, “Unutulan Adam” ve “Ferhat İle Şirin“in de ortalarında bulunduğu 22 tiyatro yapıtı, Türkiye’nin yanı sıra Rusya, Almanya, Macaristan, Polonya ve Çekoslovakya’da sahnelendi.
Türkiye’de hür nazımın birinci uygulayıcısı olan Nazım Hikmet’in şiirleri, Ahmet Kaya, Ruhi Su, Edip Akbayram, Fikret Kızılok, Cem Karaca, Fuat Saka, Zülfü Livaneli ve Yunan bestekar Manos Loizos tarafından seslendirildi.
